Wydanie wyroku na podstawie prawnej nie wskazanej w toku procesu

Wyrok sądu cywilnego zostaje wydany na podstawie stanu faktycznego przedstawionego w sprawie oraz na podstawie prawnej. Co więcej, szczegółowe wyjaśnienie rozstrzygnięcia Sądu znajduje się w uzasadnieniu wyroku. Na postawie art. 328 § 3 K.p.c. Uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Podkreślenia wymaga jednak fakt, iż pomimo iż sąd może wydać wyrok na podstawie prawnej innej niż przywoływana stronę postępowania, to jednak jest zobowiązany do uprzedzenia strony, iż organ widzi możliwość zastosowania innej podstawy prawnej niż wskazywana przez którąkolwiek ze stron.

 

W tym miejscu należy przywołać Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2015 r., sygn. akt IV CSK 368/14, które to orzeczenie stanowi, iż do istoty konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) należy sprawiedliwość proceduralna obejmująca prawo do rzetelnego procesu, w którym podstawowym uprawnieniem jest możność bycia wysłuchanym, naruszenie przez sąd tego uprawnienia stron, przez rozstrzygnięcie o roszczeniu na innej podstawie prawnej niż wskazywana przez stronę, bez poinformowania o takiej możliwości przed zamknięciem rozprawy, dla umożliwienia stronom wypowiedzenia się, skutkuje nieważnością postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw, a więc na podstawie art. 379 pkt 5 K.p.c.

 

Innymi słowy „sprawiedliwość proceduralna zostaje zrealizowana, jeżeli każda ze stron ma możność przedstawienia swych racji, a więc ma możliwość odniesienia się nie tylko wobec dowodów, ale również co do zarzutów i twierdzeń pojawiających się w toku postępowania sądowego. Strona postępowania nie może zostać kolokwialnie zaskoczona rozstrzygnięciem opartym na podstawie prawnej, która w toku postępowania nie została przedstawiona czy też przez drugą ze stron, czy też sąd. Po przedstawieniu stanowiska strona musi zatem mieć możność bycia wysłuchaną co do wszystkich kwestii spornych, nie tylko natury faktycznej, ale również prawnej. Wysłuchanie zapewnia przy tym przewidywalność przebiegu procesu, pozwala stronom ocenić trafność podjętych decyzji i rozważyć potrzebę podjęcia ewentualnych, dalszych czynności procesowych, czyli określić konsekwencje własnych zachowań na gruncie obowiązującego stanu prawne” (tak: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2015 r., sygn. akt IV CSK 368/14).

 

Naruszenie przez sąd tego uprawnienia stron przez rozstrzygnięcie o roszczeniu na innej podstawie prawnej niż wskazywana przez stronę, bez poinformowania o takiej możliwości przed zamknięciem rozprawy, skutkuje nieważnością postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw (tak: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lutego 2017 r., sygn. akt V ACa 445/16). Jeżeli więc strona nie była uprzedzona, że Sąd zamierza zastosować podstawę prawną inną niż wskazywana przez strony procesu, to uznać należy, iż strony nie miały możliwości wypowiedzenia się, a w szczególności nie miały możliwości obrony swoich praw.

 

Powyższe sytuacje mają miejsce w szczególności w zakresie stosowania przez Sąd normy art. 5 k.c. Przykładowo należy przywołać Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lutego 2017 r., sygn. akt V ACa 445/16, w którym to postępowaniu Sąd I instancji zastosował art. 5 k.c. i na tej podstawie oddalił powództwo jako sprzecznego ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem prawa w sytuacji, gdy pozwani nie podnosili zarzutu nadużycia prawa, a Sąd I instancji nie poinformował strony powodowej, że rozważa zastosowanie w sprawie art. 5 K.c. 

W konsekwencji powód nie mógł odnieść się do zarzutu nadużywania prawa i wykazać, że jej działanie pozostawało w zgodzie z normą inkorporowaną w art. 5 KC (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lutego 2017 r., sygn. akt V ACa 445/16). Powód wydanemu wyrokowi przez Sąd I instancji zarzucił nieważność postępowania poprzez pozbawienie jej możliwości obrony swoich praw. W wyniku złożonej przez powoda apelacji Sąd odwoławczy orzekł, iż zarzut powoda jest zasadny, stwierdzając, że „choć co do zasady sąd nie jest związany podaną podstawą prawną (iura novit curia) i może orzec w oparciu o przepis przez stronę niewskazany, to jednak powinien uprzedzić o takim zamiarze, jeżeli zmiana podstawy prawnej rozstrzygnięcia wpływa na zakres praw i obowiązków procesowych stron.

 

Pozbawienie możliwości obrony powoda dochodzącego swych praw w pozwie lub pozwanego, który broni się przed żądaniem pozwu, wiąże się z elementem zaskoczenia rozstrzygnięciem sądu, wydanym na takiej podstawie prawnej, która nie była przez strony wcześniej rozważana, co z kolei doprowadziło do tego, że strony nie skorzystały ze wszelkich dostępnych im wedle stanu sprawy argumentów i środków prawnych, zasadnie uznając, że ich przywołanie leżało poza zakresem postępowania wyznaczonego treścią żądania pozwu z jednej strony i treścią podniesionych zarzutów z drugiej” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lutego 2017 r., sygn. akt V ACa 445/16).

 

Bartosz Duda
CDO24 Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38

Informujemy, że powyższy artykuł nie jest opinią ani poradą prawną i nie może służyć jako ekspertyza przed sądem, urzędem czy osobą prywatną. Proszę pamiętać, że ze względu na długość opracowania artykuł dostarcza jedynie informacji ogólnych, które w konkretnym przypadku nie mogą zastąpić porady prawnej.

Proszę pamiętać, że osoby posiadające Ochronę Prawną CDO24 zawsze mogą zasięgnąć dodatkowych informacji w departamencie prawnym CDO24 pod numerem telefonu 801 003 138 (lub 32 44 57 822), który działa codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.30. Pozostałe osoby zainteresowane posiadaniem ochrony prawnej zapraszamy do zapoznania się z ofertą CDO24 na stronie internetowej www.cdo24.pl.

Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl. Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się Państwa pytania, będziemy zamieszczali w naszych artykułach.