Rozporządzenie na wypadek śmierci inne niż testament

Wiedzą powszechną jest, iż de facto każdy z nas może rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci poprzez sporządzenie testamentu. Wskazać jednak należy, że przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe dają możliwość złożenia w swoim banku dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Wspomniana wyżej instytucja prawa bankowego została uregulowana w art. 56 w/w ustawy.

Przepis ten wskazuje, że posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej, która to dyspozycja może być w każdym czasie przez posiadacza rachunku zmieniona lub odwołana na piśmie. Kwota wypłaty środków została ograniczona do dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.

Co ważne, wypłacona kwota nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. Osoby, którym wypłacono kwoty powyżej dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku są zobowiązane do ich zwrotu spadkobiercom posiadacza.

Obecnie nie ulega wątpliwości, że dyspozycja na wypadek śmierci jest jednostronną czynnością prawną, której dokonuje się przez złożenie bankowi, w którym prowadzony jest odpowiedni rachunek, oświadczenia woli. Dla wywarcia skutków prawnych przez dyspozycję na wypadek śmierci nie jest konieczne przyjęcie jej przez bank, bank nie może jej też odrzucić. Ważność i skuteczność dyspozycji jest bowiem niezależna od woli banku. Skutek w postaci powstania zobowiązania banku do wykonania dyspozycji powstaje z chwilą złożenia przez posiadacza rachunku odpowiedniego oświadczenia woli, a zatem – z chwilą dojścia tego oświadczenia do wiadomości banku w taki sposób, że bank (czyli odpowiedni jego pracownik) mógł się z tym oświadczeniem zapoznać.

Dyspozycja na wypadek śmierci stanowi czynność prawną dokonywaną mortis causa, której skuteczność następuje dopiero z chwilą śmierci osoby składającej dyspozycję. Za życia wkładcy nie ogranicza w jakikolwiek sposób jego uprawnień, może on rozporządzać całą kwotą zgromadzoną na rachunku bankowym i niej jest zobowiązany do zapewnienia, aby na rachunku zawsze pozostawała kwota w wysokości dokonanej dyspozycji. Dopiero z chwilą śmierci wkładcy beneficjenci nabywają roszczenie wobec banku o wypłatę zadysponowanej kwoty; nie stają się jednak stronami rachunku bankowego.

Dyspozycja na wypadek śmierci jest czynnością prawną nieodpłatną. Bank nie może zatem żądać od posiadacza rachunku albo od beneficjenta opłaty lub prowizji od przyjęcia dyspozycji lub dokonania na jej podstawie wypłaty. Wynika to z charakteru prawnego dyspozycji na wypadek śmierci, która wynika z mocy samego prawa, a nie postanowień umowy rachunku bankowego. Skoro zatem w Prawie bankowym nie przewidziano opłaty lub prowizji za jej wykonanie, to wprowadzenie takich opłat lub prowizji w umowie rachunku bankowego albo w regulaminie oznaczałoby ograniczenie posiadaczowi rachunku możliwości skorzystania z uprawnienia przyznanego mu przez ustawę – Bajor Barbara i in., Prawo bankowe. Komentarz do przepisów cywilnoprawnych, WKP 2020.

Bardzo podobna instytucja występuje w przypadku wkładu członkowskiego i oszczędności w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych spółdzielcza kasa jest obowiązana wypłacić po śmierci swojego członka z jego wkładu członkowskiego i oszczędności kwotę nieprzekraczającą ogółem sumy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, ogłaszanej przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, w okresie 5 lat kalendarzowych poprzedzających wypłatę – jeżeli członek kasy pisemnie wskazał kasie osoby, na których rzecz wypłata ma nastąpić. Osobami wskazanymi przez członka kasy mogą być jego małżonek, zstępni, rodzice, dziadkowie i rodzeństwo. Kwota ta – zgodnie z art. 14 ust. 2 w/w ustawy – nie wchodzi w skład spadku. Jedyną różnicą, w porównaniu z dyspozycją na wypadek śmierci uregulowaną w Prawie bankowym, jest niższa maksymalna kwota dyspozycji oraz wyłączenie innych wstępnych niż dziadkowie.

Andrzej Buczek
CDO24
Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38

Informujemy, że powyższy artykuł nie jest opinią ani poradą prawną i nie może służyć jako ekspertyza przed sądem, urzędem czy osobą prywatną. Proszę pamiętać, że ze względu na długość opracowania artykuł dostarcza jedynie informacji ogólnych, które w konkretnym przypadku nie mogą zastąpić porady prawnej.

Proszę pamiętać, że osoby posiadające Ochronę Prawną CDO24 zawsze mogą zasięgnąć dodatkowych informacji w departamencie prawnym CDO24 pod numerem telefonu 801 003 138 (lub 32 44 57 822), który działa codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.30. Pozostałe osoby zainteresowane posiadaniem ochrony prawnej zapraszamy do zapoznania się z ofertą CDO24 na stronie internetowej www.cdo24.pl.

Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl. Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się Państwa pytania, będziemy zamieszczali w naszych artykułach.