Sąd nie zawsze uwzględni zarzut przedawnienia
W praktyce postępowań sądowych, także w sprawach z zakresu prawa pracy, często pozwany w sprawie o zapłatę podnosi zarzut przedawnienia roszczenia, z nadzieją że doprowadzi do oddalenia powództwa. W większości przypadków, jeżeli w istocie żądanie pozwu jest przedawnione i zarzut zostanie podniesiony, skutek taki nastąpi. Jednak pamiętać należy, że nie zawsze tak się stanie. Wyjątkowo bowiem Sąd może uznać zarzut przedawnienia za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Zgodnie z art. 5 K.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Po nowelizacji Kodeksu cywilnego z 1990 r. upływ terminu przedawnienia jest brany przez Sąd pod uwagę jedynie na zarzut tego, przeciwko komu roszczenie przysługuje; osoba ta może uchylić się od zaspokojenia roszczenia (art. 117 § 2 K.c.). Podnosząc zarzut, „czyni użytek ze swego prawa” w rozumieniu art. 5. Ocena tego zachowania przez pryzmat art. 5 jest dopuszczalna, co potwierdza bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, który postrzega stosowanie art. 5 w odniesieniu do przedawnienia jako rozwiązanie kolizji dóbr: pewności stosunków prawnych i prawa pokrzywdzonego do ochrony (wyroki SN z dnia 8 listopada 2002 r., III CKN 1115/00, LEX nr 75288, oraz z dnia 20 października 2011 r., IV CSK 16/11, LEX nr 1111006; w stosunkach prawa pracy – wyrok SN z dnia 4 października 2004 r., I PK 48/11, LEX nr 1125243). Podkreślając wyjątkowy charakter powoływania się na art. 5, nakazując dużą ostrożność i uwzględnianie okoliczności sprawy (charakter dochodzonego roszczenia, przyczyny opóźnienia i jego „nienadmierność”), Sąd Najwyższy pozwala uchylić skutek zarzutu przedawnienia także w stosunkach między przedsiębiorcami (wyrok SN z dnia 7 czerwca 2000 r., III CKN 522/99, LEX nr 51563; wyrok SN z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00, OSNC 2002, nr 3, poz. 32, z aprobującymi glosami T. Justyńskiego, PS 2002, nr 9, s. 133, oraz W.P. Matysiaka, PPH 2002, nr 8, s. 38; wyrok SN z dnia 2 kwietnia 2003 r., I CKN 204/01, LEX nr 78814).
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dn. 7 czerwca 2000 r., III CKN 522/99, LEX nr 51563: Podniesienie zarzutu przedawnienia może być uznane za nadużycie prawa jedynie zupełnie wyjątkowo. Aby w danym wypadku można było przyjąć, że podniesienie zarzutu przedawnienia jest nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego, musi zostać w szczególności wykazane, iż bezczynność wierzyciela w dochodzeniu roszczenia była usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami. Istotne znaczenie dla oceny zarzutu przedawnienia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego może mieć zwłaszcza czas opóźnienia w dochodzeniu roszczenia.
Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższym w wyroku z dnia 27 czerwca 2001 r., sygn. akt II CKN 604/00 wskazując iż, Sąd wyjątkowo może nie uwzględnić zarzutu upływu terminu przedawnienia roszczenia – także wynikającego ze stosunku pomiędzy przedsiębiorcami – jeżeli jego podniesienie przez pozwanego jest nadużyciem prawa.
Sąd Apelacyjny w Katowicach wskazał w wyroku z dn. 2.03.2017 r., sygn. akt I ACa 893/16 – z uwagi na to, że zastosowanie przepisu art. 5 K.c. ma charakter wyjątkowy podnoszący zarzut nadużycia prawa przez przeciwnika powinien wykazać, że zaistniały wyjątkowe okoliczności, które skutki zgłoszenia tego zarzutu niweczyłyby, takie jak charakter uszczerbku jakiego doznał poszkodowany, przyczyna opóźnienia i czas trwania tego opóźnienia. Ocena, czy doszło do nadużycia prawa przy podniesieniu zarzutu przedawnienia, powinna być dokonywana w oparciu o obiektywne kryteria.
Omawiane uprawnienie Sądu I instancji do uznania, w konkretnych okolicznościach, podniesionego zarzutu przedawnienia za niezgodnego z zasadami współżycia społecznego podlega jednak kontroli instancyjnej. Sąd orzekający powinien zatem szczególnie starannie, w treści uzasadniania wyroku, wyjaśnić podstawy zastosowania tej wyjątkowej instytucji. W przeciwnym bowiem przypadku, istnieje prawdopodobieństwo, że apelacja pozwanego kwestionująca zasadność jej zastosowania odniesie skutek.
Łukasz Wocławek
CDO24 Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38
Informujemy, że powyższy artykuł nie jest opinią ani poradą prawną i nie może służyć jako ekspertyza przed sądem, urzędem czy osobą prywatną. Proszę pamiętać, że ze względu na długość opracowania artykuł dostarcza jedynie informacji ogólnych, które w konkretnym przypadku nie mogą zastąpić porady prawnej.
Proszę pamiętać, że osoby posiadające Ochronę Prawną CDO24 zawsze mogą zasięgnąć dodatkowych informacji w departamencie prawnym CDO24 pod numerem telefonu 801 003 138 (lub 32 44 57 822), który działa codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.30. Pozostałe osoby zainteresowane posiadaniem ochrony prawnej zapraszamy do zapoznania się z ofertą CDO24 na stronie internetowej www.cdo24.pl.
Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl. Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się Państwa pytania, będziemy zamieszczali w naszych artykułach.