Darowizna a prawo do zachowku

Spadkodawca musi pamiętać, że nawet jeżeli jeszcze przed śmiercią lub przed napisaniem testamentu dokona darowizny, to w niektórych przypadkach uprawnieni do dziedziczenia na podstawie ustawy będą mogli dochodzić z tego rozporządzenia swojej części spadku. Dzieje się tak w sytuacji, w której osoba posiadająca prawo do zachowku nie jest w stanie otrzymać należnego jej zachowku od spadkobiercy. Może ona wtedy żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę, którą według kodeksu cywilnego dolicza się do spadku.

Ustawodawca w art. 994KC przewidział, że przy ustalaniu prawa do zachowku nie wszystkie darowizny uczynione przez spadkodawcę będą doliczane do spadku. Zatem do schedy spadkowej nie będzie doliczać się darowizn „drobnych, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”. Ponadto „zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego”. Również w stosunku do „małżonka nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa”.

Istotne jest, że wartość przedmiotu darowizny będzie obliczna „według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku” (Art. 995§1 KC). Należy również pamiętać, że jeżeli osoba uprawniona do zachowku sama otrzymała już od spadkodawcy darowiznę (którą według przepisów dolicza się do jej zachowku), to będzie ona zaliczona na należny jej zachowek, czyli wysokość zachowku dla tej osoby będzie odpowiednio pomniejszona. Natomiast jeśli wcześniejsza darowizna nie pokryła w całości wartości zachowku, to uprawniony będzie mógł żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę.

Artykuł 999 KC przewiduje jednak, że „jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, to jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Oznacza to, że odpowiada on jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny, czyli nadwyżki ponad udział, który należy mu się ustawowo ze spadku.

Przykład 1: Pani Elwira (wdowa i matka pełnoletniej Zuzanny, Fabiana i Konrada) darowała w 2009 roku ukochanemu synowi Konradowi 3 miliony złotych. W 2011 roku pani Elwira została zamordowana przez niewdzięcznego ogrodnika Feliksa. Pani Elwira nie zostawiła testamentu, ani majątku. Czy znienawidzona przez matkę Zuzanna może uzyskać jakieś roszczenia? W jakiej wysokości i od kogo? Tak, Zuzanna – córka Elwiry – przy dziedziczeniu ustawowym uprawniona byłaby do 1/3 wartości spadku, natomiast w przypadku zachowku uprawniona byłaby do ½ wartości udziału spadkowego. Wartość spadku pozostawionego przez Elwirę wynosi 0 zł, natomiast według przepisów do masy spadkowej dolicza się darowizny dokonane do 10 lat licząc wstecz od otwarcia spadku. Zatem darowizna dla Konrada w postaci 3 milionów złotych doliczona zostanie do schedy spadkowej. A Zuzanna będzie miała przeciwko Konradowi roszczenie o zapłatę zachowku w wysokości 500 000 złotych.

Przykład 2: Państwo Guliwer (rodzice Marty, Rafała i Edyty) darowali dom córce Marcie w 2000 roku w stanie surowym. Rodzice zmarli w 2012 roku w wypadku samochodowym, nie pozostawiając testamenu ani majątku. Rafał chce wystąpić przeciwko Marcie z roszczeniem o zapłatę zachowku, gdyż wie, że według obowiązujących przepisów do masy spadkowej dolicza się darowizny. Marta odmawia, słusznie? Tak, darowizna dla Marty nie będzie doliczona do schedy spadkowej, gdyż została dokonana przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.

Masz jakieś pytania prawne do CDO24? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl, może Twój problem poruszony zostanie w następnym artykule!

Monika Weingaertner
CDO24
Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38