Czy ZUS może uznać umowę o pracę jako pozorną i jakie to może nieść skutki?

Po zawarciu umowy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą, a w konsekwencji po dokonaniu uiszczania przez płatnika składek z tytułu ubezpieczeń społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma możliwość weryfikacji podstaw opłacania tychże składek, a więc de facto dokonuje weryfikacji ważności umowy o pracę. Kontrole w tym zakresie zdarzają się często, gdyż organ rentowy weryfikuje, czy zgłoszenia wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego zostały oparte na podstawie rzeczywistej, a nie jedynie na podstawie fikcyjnej umowy o pracę. Najczęściej weryfikacji podlegają umowy pracowników, którzy składają wnioski o zasiłki z tytułu urodzenia dziecka, wnioski pracownic składających wnioski o zasiłek macierzyński, rodzicielski, czy też umowy zawarte w okresie bezpośrednio poprzedzającym wystąpienie wypadku przy pracy.

 

Jeżeli bowiem umowa o pracę została zawarta dla pozoru, to jest ona traktowana zgodnie z orzecznictwem jako nieważna i będąca sprzeczną z zasadami współżycia społecznego (tak: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku, sygn. akt II UK 43/05). Jeżeli więc zostanie ona uznana jako nieważna, to jednocześnie brak jest podstaw do objęcia ubezpieczeniem społecznym. Innymi słowy pracownik jest objęty ubezpieczeniem społecznym, jak i w konsekwencji ma uprawnienia wynikające z objęcia tymże ubezpieczeniem tylko i wyłącznie, gdy pracownik rzeczywiście wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę będącą podstawą do objęcia ubezpieczeniem społecznym.

 

Organ rentowy ma więc możliwość de facto podważenia ważności umowy o pracę pomimo istnienia dokumentu, jeżeli ujawnią się okoliczności świadczące o tym, że pomiędzy pracownikiem a pracodawcą brak było cech, które świadczyłyby o rzeczywistym istnieniu stosunku pracy, tj. wykonywaniu przez pracownika pracy na podstawie umowy o pracę. Podkreślić należy, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych może uznać umowę jako zawartą dla pozoru nawet jeżeli już uprzednio zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne. Skoro umowa została uznana jako nieważna, to brak jest podstaw do pobierania składek. 

 

Konsekwencje wyżej opisanych weryfikacji mogą być bardzo daleko idące, gdyż skutkiem wówczas jest nie tylko wyłączenie ubezpieczonego (pracownika) z ubezpieczenia, ale również obowiązek zwrotu wypłaconych zasiłków. Co więcej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może żądać również zwrotu odsetek od pobranych świadczeń przez ubezpieczonego.