Instytucja zachowku

Zachowek jest instytucją prawa cywilnego, która ma na celu zabezpieczenie interesów ustawowych spadkobierców. W praktyce są to najczęściej członkowie najbliższej rodziny zmarłego. 

 

Podstawowym trybem dziedziczenia jest tak zwane dziedziczenie ustawowe. W praktyce coraz częściej zdarza się, iż zmarły pozostawia jednak testament. W takiej sytuacji na ogół dochodzi do modyfikacji ustawowych reguł dziedziczenia. Na mocy testamentu spadkodawca może przekazać swój cały majątek na rzecz jednej lub kilku osób, co może prowadzić do ograniczenia udziału ustawowego spadkobiercy. Na podstawie testamentu do spadku może zostać powołana osoba, która w ogóle nie znajduje się w katalogu ustawowych spadkobierców. Osoby, które dziedziczyłyby po zmarłym na podstawie ustawy i zostały wykluczone z kręgu spadkobierców lub których udział uległ zmniejszeniu mogą domagać się od pozostałych spadkobierców zapłaty z tytułu zachowku.

 

Drugą sytuacją, która powoduje powstanie uprawnienia do dochodzenia zachowku, jest dokonanie darowizny (nie dotyczy to drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych) przez spadkodawcę, co doprowadza do zmniejszenia masy spadkowej. W tej sytuacji nie bierze się również pod uwagę darowizn dokonanych przed dziesięciu laty (od daty otwarcia spadku). Powyższy termin dotyczy jednak wyłącznie darowizn dokonanych na rzecz osób niebędących spadkobiercami.

 

Znalezienie się w jednej z wyżej wskazanych grup osób, które zostały pokrzywdzone w wyniku decyzji spadkodawcy, implikuje możliwość zainicjowania postępowania sądowego o zapłatę zachowku.

 

Co do zasady zachowek przysługuje w wysokości 1/2 udziału, który przysługiwałby spadkobiercy dziedziczącemu na podstawie ustawy. Wyjątkiem jest sytuacja osoby, która domaga się zachowku będąc osobą trwale niezdolną do pracy lub małoletniego zstępnego spadkobiercy. Takie osoby mogą domagać się zachowku w wysokości 2/3 udziału, który przysługiwałby im, gdyby dziedziczyli na podstawie ustawy.

 

Zachowek stanowi zawsze określoną kwotę pieniędzy – stanowiącą ekwiwalent za udział w majątku spadkodawcy. Nie można domagać się skutecznie zasądzenia zachowku w naturze. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Należy zwrócić uwagę, iż w praktyce ogłoszenie testamentu może nastąpić z dużym opóźnieniem (czasem nawet kilku lat) w stosunku do daty śmierci spadkodawcy.

 

Inaczej uregulowano sytuację dochodzenia roszczenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny. Roszczenie to przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Zgodnie z treścią art. 924 Kodeksu cywilnego otwarcie spadku następuje z datą śmierci spadkodawcy. Zainicjowanie postępowania w przedmiocie zachowku wiąże się z koniecznością uiszczenia stosunkowej opłaty sądowej. Wskazana opłata wynosi 5 proc. wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych. Należy jednak pamiętać, iż istnieje możliwość zwolnienia przez sąd od konieczności ponoszenia kosztów sądowych w całości lub w części.