Dowód uzyskany za pomocą czynu zabronionego na podstawie znowelizowanego prawa

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na intencję ustawodawcy, który wprowadził do Kodeksu postępowania karnego art. 168a, który implikował ograniczenie stron w zakresie możliwości dopuszczenia dowodów. Przedmiotowe ograniczenie było związane z istotną nowelizacją Kodeksu postępowania karnego i wprowadzeniem w dniu 1 lipca 2015 roku kontradyktoryjnego modelu procesu.

 

Należy zwrócić uwagę, iż do dnia 14 kwietnia 2016 roku, zgodnie z treścią art. 168a K.p.k. niedopuszczalne było przeprowadzanie i wykorzystanie dowodu uzyskanego dla celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 Kodeksu karnego (zgodnie, z wskazanym artykułem odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia).

 

Zgodnie ze znowelizowaną treścią art. 168a. K.p.k. dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 K.k., chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku: zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności.

 

W tym miejscu wskazuję, iż przedmiotowa nowelizacja wywołuje liczne doktrynalne kontrowersje. Obecnie dowody w toku postępowania karnego mogą być dyskwalifikowane według kryteriów dotyczących ich pozyskania przez strony postępowania lub osoby trzecie w wyniku czynów zabronionych przez ustawę. Jednocześnie jednak ograniczono ten katalog do najcięższej grupy przestępstw tj. zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności.

 

Biorąc pod uwagę literalne brzmienie przepisu art. 168a K.p.k. wskazać należy, iż nie konstytuuje on generalnej dyrektywy nakazu dopuszczania dowodów uzyskanych w wyniku czynu zabronionego, a jedynie pozostawiając taką możliwość do swobodnej decyzji sądu. Zwracam jednak uwagę, iż już tylko hipotetyczna możliwość dopuszczania dowodów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa może dezawuować prawo do rzetelnego procesu. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, iż usankcjonowana przez ustawodawcę bardzo szeroka możliwość dopuszczenia dowodów może wywołać negatywne konsekwencje, albowiem strony postępowania karnego mogą zmierzać do zdobycia środków dowodowych wypełniając przy okazji znamiona czynów zabronionych. Należy zwrócić również uwagę, iż powyższe uregulowanie jest w ocenie doktryny niezgodne z zasadą rzetelnego procesu wynikającą z art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

 

Dodatkowo należy wskazać, iż konsekwencją pozyskiwania dowodów w sposób, na który pozwala obecnie obowiązujący art. 168a K.p.k. może prowadzić do naruszenia konstytucyjnej zasady swobody i ochrony komunikowania się (art. 49 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) oraz prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego wynikającego bezpośrednio z Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

 

Należy również zwrócić uwagę, iż potencjalna możliwość dopuszczenia dowodów zdobytych w sposób nielegalny może prowadzić do występowania prowokacji oraz manipulowania stronami postępowania. Oceniając wartość i znaczenie dowodów pozyskanych w wyniku przestępstwa będzie implikowało konieczność wzmożonej kontroli i weryfikacji w szczególności w zakresie okoliczności jego faktycznego pozyskania.

 

Biorąc pod uwagę powyższe, sąd będzie uprawniony do dopuszczenia dowodu, który strona zdobyła np. w wyniku kradzieży z włamaniem, co może budzić uzasadnione wątpliwości i poczucie utraty prawa do rzetelnego procesu przez stronę, która nie zdecyduje się na „alternatywne” zdobycie materiału dowodowego. 

 

Reasumując znowelizowane uregulowania w przedmiocie możliwości dopuszczenia dowodu uzyskanego w wyniku czynu zabronionego są kontrowersyjne i mogą prowadzić do pewnych nadużyć. Jednocześnie z uwagi na fakt, iż art. 168a K.p.k. w obecnej formie obowiązuje dopiero od 14 kwietnia 2016 roku trudno jednoznacznie wskazać, czy będzie on nadużywany przez strony postępowania, a także w jaki sposób sądy będą dokonywały jego wykładni.

 

Tomasz Kosterka