Czym jest majątek osobisty małżonków – cz.2
Zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej jako: kro) majątek wspólny małżonków tworzy tak zwaną wspólność ustawową. Wspólność ustawową ustawodawca określa w sposób kazuistyczny, wskazując jakie składniki z mocy samego prawa wchodzą w skład ustawowej wspólności majątkowej małżonków. Wejście danego przedmiotu bądź aktywa do majątkowej wspólności małżeńskiej jest niezależne od wiedzy czy też woli samego małżonka. Ponadto wszystkie przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej (z wyjątkiem wskazanych w art. 33 kro) wchodzą do majątku wspólnego i to bez względu na to, czy zostały nabyte wspólnie czy też osobno przez danego małżonka. Zatem w pełni uprawnione jest stwierdzenie, że majątek wspólny współtworzą wszystkie te składniki majątkowe, które nie zostały wyraźnie wyodrębnione ustawowo bądź przez czynność prawną.
W myśl na wstępie przytoczonego art. 31 kro, majątek wspólny małżonków tworzą m.in.:
1) dochody małżonków pochodzące z:
a)działalności zarobkowej każdego z małżonków, w tym wynagrodzenie za pracę,
b)majątku wspólnego oraz osobistego małżonków;
2) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
3) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13.10.1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 roku poz. 121 ze zm.).
Godzi się wskazać, że kro określa pewne wyjątki od zasady ustawowej wspólności majątkowej małżonków i tak odpowiednio, wspólność ustawową można zmodyfikować poprzez:
1) umowy majątkowe małżeńskie oraz przedmałżeńskie – wskazane w art. 47–49 i 51 kro;
2) sądowe zniesienie wspólności majątkowych stosunków małżeńskich – art. 52 kro;
3) ustanie wspólności majątkowych stosunków małżeńskich z mocy samego prawa zgodnie z art. 53 i 54 kro w przypadku ubezwłasnowolnienia lub upadłości jednego z małżonków.
Zgodnie z art. 35 kro w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Chodzi tu o fizyczny podział, nie prawny. Małżonek nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku, aż do czasu ustania wspólności majątkowej. Jak stanowi art. 36 kro, oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym,
w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego,
o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Ponadto, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym,
z wyjątkiem wyraźnie wskazanych ustawowo przypadków. Wykonywanie zarządu obejmuje w szczególności czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku – zwane czynnościami zwykłego zarządu. Co warto zaznaczyć, w odniesieniu do przedmiotów majątkowych, które służą tylko jednemu małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej, małżonek ten zarządza samodzielnie.
Zasadą jest wykonywanie zarządu przez oboje małżonków. Wskazuje na to treść art. 36[1] § 1 kro, zgodnie z którym małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. Jednakże, w celu ochrony praw osób trzecich, mających na celu zaciągnięcie danej czynności prawnej z jednym z małżonków, § 2 zacytowanego przepisu wskazuje, że sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. Wobec tego, późniejsze podnoszenie przez jednego
z małżonków, iż dana czynność zarządu majątkiem wspólnym była powzięta bez wymaganej jego zgody, może nie odnieść skutku. Brak zgody małżonka musi być transparentny wobec osób trzecich, a najlepiej, kiedy wynika z samej czynności prawnej bądź oświadczenia woli.
Ustawodawca w art. 37 kro wskazuje, które czynności rozporządzające majątkiem wspólnym bezwzględnie wymagają zgody drugiego małżonka, i tak zgodnie z § 1 są to:
1) czynności prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
2) czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
3) czynności prawne prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
4) dokonanie darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Jakie zatem rodzi konsekwencje dokonywanie czynności prawnych, przekraczających zwykły zarząd majątkiem wspólnym przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego?
Odpowiedzi udziela treść art. 41 kro. Zgodnie z § 1 w przypadku, kiedy to małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków i tylko wtedy. Jak wskazuje to art. 41 § 2 w sytuacji, gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej (np. czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie), wierzyciel może żądać zaspokojenia jedynie z majątku osobistego dłużnika (majątku osobistego danego małżonka) i enumeratywnie tam wskazanych dochodów, takich jak wynagrodzenie za pracę lub z dochodów uzyskanych przez małżonka z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, prawa własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
Jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, wierzyciel może zaspokoić się także z przedmiotów majątkowych, wchodzących w skład przedsiębiorstwa danego małżonka, który dług zaciągnął. Wierzyciel małżonka może wyznaczyć odpowiedni termin do potwierdzenia umowy przez drugiego z małżonków, którego zgoda jest potrzebna.
Jeżeli wypracowanie porozumienia odnośnie dokonanych albo też planowanych rozporządzeń majątkiem wspólnym napotyka pewne trudności – bez względu na ich charakter i źródło – małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie oznaczonej czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny bądź prowadzi to do zachowania majątku wspólnego. Ponadto, z ważnych powodów sąd może, na żądanie jednego z małżonków, pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Możliwe jest również uzyskanie rozstrzygnięcia sądu, zgodnie z którym na dokonanie czynności mających na celu rozporządzenie majątkiem wspólnym (art. 37 kro) zamiast zgody małżonka będzie potrzebne zezwolenie sądu. Postanowienia te mogą być uchylone w razie zmiany okoliczności na wniosek małżonków w późniejszym czasie.
Mateusz Widenka
CDO24 Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38
Informujemy, że powyższy artykuł nie jest opinią ani poradą prawną i nie może służyć jako ekspertyza przed sądem, urzędem czy osobą prywatną. Proszę pamiętać, że ze względu na długość opracowania artykuł dostarcza jedynie informacji ogólnych, które w konkretnym przypadku nie mogą zastąpić porady prawnej.
Proszę pamiętać, że osoby posiadające Ochronę Prawną CDO24 zawsze mogą zasięgnąć dodatkowych informacji w departamencie prawnym CDO24 pod numerem telefonu 801 003 138 (lub 32 44 57 822), który działa codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.30. Pozostałe osoby zainteresowane posiadaniem ochrony prawnej zapraszamy do zapoznania się z ofertą CDO24 na stronie internetowej www.cdo24.pl.
Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl. Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się Państwa pytania, będziemy zamieszczali w naszych artykułach.