Czym jest majątek osobisty małżonków – cz.1

Jak wynika z art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej jako kro), do majątku osobistego każdego z małżonków należą: 

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego 

z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego 

z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba 

że przepis szczególny stanowi inaczej.

 

Momentem powstania majątkowej wspólności ustawowej jest moment zawarcia małżeństwa. Zatem przedmioty zakupione po tej dacie zostają objęte ustawową wspólnością małżeńską – o ile małżonkowie przed zawarciem małżeństwa lub tuż po jego zawarciu nie zawrą umowy majątkowej, ustanawiającej rozdzielność majątkową (potocznie tzw. intercyza). Jak stanowi art. 47 § 1 kro, małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego, wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć, albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

 

Poniżej przedstawione zostaną najważniejsze oraz najczęściej występujące wątpliwości odnośnie podlegania wspólności majątkowej (bądź nie) danych przedmiotów.

 

W odniesieniu do przedmiotów pochodzących z darowizny bądź dziedziczenia zasadą jest, iż wchodzą one do majątku osobistego danego małżonka bez względu na panujący aktualnie pomiędzy małżonkami ustrój majątkowy. Niemniej jednak sam darczyńca bądź spadkodawca może zastrzec inny skutek dokonanej przez siebie czynności prawnej. Aby przedmioty pochodzące z dziedziczenia bądź darowizny stały się częścią majątku wspólnego małżonków, musi to wynikać jednoznacznie z treści samego testamentu lub wynikać z umowy darowizny. Najbezpieczniej jest, aby w umowie darowizny jako obdarowani wystąpili wówczas oboje małżonkowie i aby znalazła się klauzula wskazująca, iż przedmiot darowizny wchodzi do majątku wspólnego obdarowanych. Pojęcie „przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie” powinno być szeroko interpretowane jako wszystko to, co przypada małżonkowi, będącemu spadkobiercą w ramach spadkobrania (w taki sposób wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 405/10). Przedmioty majątkowe, służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków stanowią katalog otwarty. Tytułem przykładu można tu wskazać takie przedmioty jak numizmaty, biżuteria, wózek inwalidzki, inhalator. Zgodnie ze stanowiskiem doktryny (wyr. NSA z 8 listopada 2011 r., II GSK 1113/10) niezbywalne prawa niemajątkowe (przykładowo prawa autorskie osobiste, lokatorskie prawo do lokalu, najem mieszkania zakładowego) nie należą do majątku wspólnego małżonków i nie można rozszerzyć na nie wspólności majątkowej.

 

Użyte w art. 33 pkt 6 kro określenie „przedmioty”, to nie tylko rzeczy materialne, lecz również inne prawa majątkowe, w szczególności wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Wyłączenie z majątku wspólnego przy ustroju ustawowym na podstawie art. 33 pkt 6 kro dotyczy zatem zarówno pobranych przez poszkodowanego małżonka kwot pieniężnych ze wskazanych tytułów, jak i wierzytelności o ich wypłacenie. Sformułowanie „wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków” nie powinno budzić wątpliwości. Należy jednak podkreślić, iż w momencie pobrania wynagrodzenia, objęcia go we władanie (bez względu na to, czy chodzi o wypłatę gotówki czy też przelew pieniężny), wynagrodzenie za pracę staje się przedmiotem objętym wspólnością majątkową. Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego wchodzą do tegoż majątku, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. 

 

W wypadku nabycia prawa ze środków pochodzących z majątku odrębnego oraz częściowo z majątku wspólnego, o wejściu do majątku odrębnego lub wspólnego decydować winna wielkość zaangażowanego majątku. Jeżeli więc przeważa, i to znacznie, wartość majątku odrębnego, to przedmiot nabycia nie wchodzi do każdego z majątków (wspólnego i odrębnego) w częściach ułamkowych proporcjonalnie do zaangażowanych środków, lecz powinien stanowić składnik majątku odrębnego z obowiązkiem rozliczenia się wobec współmałżonka z wartości zaangażowanego majątku wspólnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06 kwietnia 2016 r., IV CSK 385/15). Co więcej, należy pamiętać, iż w przypadku podziału majątku wspólnego, należy dysponować środkami dowodowymi (rachunkami, fakturami, umowami), które pozwalałyby stwierdzić, iż dany przedmiot, został zakupiony ze środków, wchodzących w skład majątku odrębnego jednego z małżonków.