Zwycięskie powstanie

– Powstania Śląskie obok Powstania Wielkopolskiego były najbardziej skutecznymi zrywami narodowymi w historii państwa polskiego. Doprowadziły do przyłączenia wschodniej części Górnego Śląska do Polski – podkreśla prof. Zygmunt Woźniczka, historyk z Uniwersytetu Śląskiego.

Bezpośrednią przyczyną wybuchu III Powstania Śląskiego w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku były niekorzystne dla Polski plany podziału wschodniej części Górnego Śląska. Przeprowadzony 20 marca 1921 roku plebiscyt, podczas którego ludność spornych terenów miała opowiedzieć się za przynależnością narodową, nie przyniósł zdecydowanych rozstrzygnięć.

Głosowanie przeprowadzone zostało pod nadzorem Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, na czele której stał francuski generał Henri Le Rond. Wzięło w nim udział blisko 1,2 mln ludzi, z czego za przyłączeniem do Polski opowiedziało się ponad 40 proc. głosujących. – Należy zadać pytanie: Dlaczego ponad 40 proc. głosujących opowiedziało się za przyłączeniem tego terenu do Polski? Niemcy byli tu setki lat, Polska powstała zaledwie dwa lata wcześniej – mówi prof. Zygmunt Woźniczka.

Szok w Reichstagu
Historyk podkreśla, że Górny Śląsk przed wojną należał do Niemiec, gdzie trafił w wyniku wojny prusko-austriackiej w XVIII wieku. – Z punktu widzenia polityków nie była to ziemia, która odpadła od Polski w wyniku rozbiorów. Domaganie się Górnego Śląska przez Polaków było dla Niemców zaskoczeniem. Oni twierdzili, że jest to teren czysto niemiecki, a Polaków, którzy posługiwali się gwarą śląską, uważali za obywateli niemieckich – podkreśla historyk. Zaznacza, że świadomość polska wśród mieszkańców Górnego Śląska zaczęła powstawać w XVIII i XIX wieku w wyniku działań środowisk polskich. – Wystąpienie Wojciecha Korfantego w Reichstagu 25 października 1918 roku, podczas którego zapowiedział, że Polska będzie domagała się Górnego Śląska oraz rejencji opolskiej utraconej w XIII wieku, było dla Niemców szokiem – dodaje historyk.

Skuteczność i rozwaga
Brak kompromisu w sprawie podziału Górnego Śląska zaowocował powstaniem dwóch wykluczających się koncepcji. Zgodnie z pierwszą, profrancuską, której celem było osłabienie Niemiec, podział dla Polski miał być korzystny. W ocenie gen. Le Ronda Polsce należało przyznać wschodnie powiaty Górnego Śląska wraz z okręgiem przemysłowym. Natomiast druga wersja brytyjsko-włoska była satysfakcjonująca dla strony niemieckiej. Zakładała ona, że Polska otrzyma ok. 25 proc. spornych terenów, bez przemysłu.

Plany te przedostały się do opinii publicznej, wywołując gigantyczną falę strajków, w których wzięło udział ok. 190 tys. Ślązaków oraz interwencję dyplomatyczną. W jej wyniku zaproponowano podział Górnego Śląska wzdłuż Linii Korfantego, w większości zgodny z propozycją gen. Le Ronda. – Należy jednak pamiętać, że wyniki plebiscytu z 20 marca 1921 odbierano jako przegraną strony polskiej, co zdecydowało o niekorzystnym dla nas podziale terenu plebiscytowego. Na początku maja 1921 roku doszło do tajnego spotkania gen. Le Ronda z Korfantym w pałacu w Czarnym Lesie koło Bytomia. Francuz poinformował Polaka o wspomnianym wcześniej zamiarze aliantów. Obaj zgodzili się, że w tej sytuacji potrzebny byłby nowy, mocny argument na rzecz sprawy polskiej. W tej sytuacji Korfanty podjął decyzję o rozpoczęciu w nocy z 2 na 3 maja III Powstania Śląskiego – zaznacza prof. Woźniczka.

Przemysł dla Polski
Do najważniejszych walk doszło w Katowicach, Królewskiej Hucie, Zabrzu i w Gliwicach. Po początkowym szoku Niemcy zaczęli się mobilizować. Do najbardziej zaciętych walk doszło pod Górą Świętej Anny, w których to Niemcy byli stroną przeważającą. Ciężkie walki toczono także o Kędzierzyn. Strzały ucichły po zawieszeniu broni 12 czerwca 1921 roku. Rozejm podpisano 25 czerwca w Błotnicy Strzeleckiej, a jednostki polskie i niemieckie wycofywały się z terenu spornego do 5 lipca.

Mimo że walki zostały zakończone kompromisem militarnym III Powstanie Śląskie przyniosło rozwiązania korzystne dla Polski. Decyzją Konferencji Ambasadorów w Paryżu z 20 października 1921 roku Polsce przyznano m.in. Katowice, Królewską Hutę, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice, Mysłowice Mikołów, Pszczynę, Rybnik, Żory oraz części powiatów pszczyńskiego, katowickiego, bytomskiego wiejskiego, bytomskiego miejskiego, raciborskiego i tarnogórskiego. – Otrzymaliśmy ok. 30 proc. spornego terenu wraz z większością kopalń, stalowni i wielkich pieców, co miało decydujący wpływ na rozwój II RP. Dzisiaj nie dostrzega się wielkości powstańców i mądrości Korfantego, który poprzez umiejętne działania polityczne, dyplomatyczne i wojskowe przyprowadził Śląsk do Polski – podkreśla prof. Woźniczka.

I i II Powstanie Śląskie
Powstanie z 1921 roku było trzecim zrywem narodowym Polaków na Górnym Śląsku. I Powstanie Śląskie wybuchło w sierpniu 1919 roku. Spowodowane zostało pogarszającymi się warunkami ekonomicznymi i masakrą przed kopalnią Mysłowice, podczas której spacyfikowane zostały rodziny górników czekających na wypłatę. Od kul zginęło 10 osób, wśród nich kobiety i 13-letni chłopiec. II Powstanie Śląskie rozpoczęło się w nocy z 19 na 20 sierpnia po ataku policji bezpieczeństwa zwanej Sipo na Polską Komisję Plebiscytową w Bytomiu i zamordowaniu w Katowicach polskiego lekarza Andrzeja Mielęckiego. Zryw doprowadził do rozwiązania znienawidzonej przez Polaków Sipo.

Agnieszka Konieczny
źródło foto:commons.wikimedia.org/publicdomain/Powstańczt samochód pancerny Korfanty