Wydziedziczenie – istota i skutki

W pewnym momencie naszego życia nachodzi nas pewna refleksja i postanawiamy na wypadek swojej śmierci rozporządzić własnym majątkiem, spisując testament. Czasami jednak o wiele istotniejsze od tego, komu postanowimy zapisać dorobek własnego życia, jest to, by dana osoba z kręgu najbliższej rodziny, z pewnych względów, nic po nas nie odziedziczyła – chcemy ją wydziedziczyć.

Jednym z podstawowych błędów popełnianych przy tej okazji, jest pokutujące w powszechnej świadomości przekonanie, iż wystarczy, gdy pominiemy taką osobę w testamencie, a wówczas nie będzie ona miała już żadnego prawa do naszego majątku. Nic bardziej mylnego. Należy bowiem pamiętać, iż zstępnym (dzieciom, wnukom, itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie, a dziedziczyliby na podstawie ustawy, gdyby takiego dokumentu nie stworzono, przysługiwać będzie prawo do zachowku – czyli części udziału spadkowego. Instytucja wydziedziczenia natomiast to nic innego jak pozbawienie prawa do tego zachowku. Przepisy przewidują trzy przypadki, które uprawniają spadkodawcę do jego dokonania.

Po pierwsze, może to nastąpić w sytuacji, gdy osoba wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Zachowanie takie musi być zatem obiektywnie naganne i naruszać zasady uznawane przez spadkodawcę. Co więcej postępowanie takie musi mieć charakter długotrwały, ciągły czy też stale powtarzający się. Nie mogą to być natomiast sytuacje jednorazowe. Wyróżnić można tu w szczególności przypadki alkoholizmu, narkomanii czy też trudnienia się prostytucją.

Kolejną podstawą umożliwiającą wydziedziczenie, jest dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Przestępstwa te w sposób szczegółowy zostały uregulowane w Kodeksie karnym (np. zabójstwo, udział w bójce lub pobiciu, groźby karalne czy też uporczywe nękanie). Ustalenie czy mamy do czynienia z umyślnym przestępstwem tego rodzaju będzie należało do sądu cywilnego, który ewentualnie będzie badał skuteczność wydziedziczenia w konkretnym przypadku. Również w jego gestii pozostanie ustalenie kręgu osób najbliższych, które mogą wchodzić w grę w tej sytuacji, gdyż pojęcie to nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane dla potrzeb omawianej instytucji. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Gdy natomiast postępowanie nie toczyło się lub nie został wydany wyrok skazujący, sąd cywilny ustala tę okoliczność samodzielnie.

Ostatnia ewentualność przewidująca możliwość pozbawienia prawa do zachowku to sytuacja, gdy osoba uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Mogą one polegać przykładowo na zaniedbywaniu wobec spadkodawcy obowiązków alimentacyjnych, czy też wynikających z umowy dożywocia, jak również braku opieki, niezbędnej ze względu na wiek lub stan zdrowia czy też faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych. Istotny również w tym przypadku jest fakt, iż zachowanie to musi mieć charakter uporczywy, a więc nie tylko cechować się pewną wielokrotnością, długotrwałością, lecz również przejawiać się w pewnym uporze danej osoby, jej złej woli.

Aby wydziedziczyć daną osobę należy zatem wskazać ją imiennie w treści testamentu, z powołaniem się na jedną z trzech wskazanych uprzednio przyczyn wydziedziczenia. Przy czym należy tu dokładnie wskazywać przypadki konkretnych zachowań danej osoby, które doprowadziły do podjęcia przez spadkodawcę decyzji o wydziedziczeniu. W efekcie wydziedziczona w ten sposób osoba traci uprawnienie do żądania określonej kwoty z tytułu zachowku. Co ciekawe, wydziedziczenie danej osoby nie zmienia sytuacji prawnej jej zstępnych, gdyż wówczas to one mają prawo do zachowku.

Warto również wskazać, iż dane zachowanie nie może stanowić podstawy wydziedziczenia, w sytuacji gdy spadkodawca przebaczył danej osobie. Nie musi ono przybrać szczególnej formy, jak również nie jest konieczne by było skierowane do osoby która dopuściła się konkretnego zachowania. Wystarczy by w sposób niewątpliwy można było ustalić, iż doszło do przebaczenia. W sytuacji, gdy do przebaczenia doszło już po sporządzeniu testamentu zawierającego dyspozycję o wydziedziczeniu, konieczne jest sporządzenie nowego testamentu. Wydziedziczenie jest bowiem elementem treści testamentu.

Martyna Bugajska
CDO24 Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38

Informujemy, że powyższy artykuł nie jest opinią ani poradą prawną i nie może służyć jako ekspertyza przed sądem, urzędem czy osobą prywatną. Proszę pamiętać, że ze względu na długość opracowania artykuł dostarcza jedynie informacji ogólnych, które w konkretnym przypadku nie mogą zastąpić porady prawnej.

Proszę pamiętać, że osoby posiadające Ochronę Prawną CDO24 zawsze mogą zasięgnąć dodatkowych informacji w departamencie prawnym CDO24 pod numerem telefonu 801 003 138 (lub 32 44 57 822), który działa codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.30. Pozostałe osoby zainteresowane posiadaniem ochrony prawnej zapraszamy do zapoznania się z ofertą CDO24 na stronie internetowej www.cdo24.pl.

Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl. Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się Państwa pytania, będziemy zamieszczali w naszych artykułach.