Wady oświadczenia woli

Wyrażenie oświadczenia woli może nastąpić na piśmie, ustnie lub przez każde zachowanie, które ujawnia wolę w sposób dostateczny, w tym również w postaci elektronicznej. Zakres swobody wyboru formy złożenia oświadczenia woli jest ograniczony przez przepisy, które dla poszczególnych rodzajów czynności prawnych zastrzegają formę szczególną.

Ustawodawca w art. 82 i następnych Kodeksu cywilnego usankcjonował wady oświadczenia woli, które ze względu na skutek możemy podzielić na dwie grupy. Brak świadomości lub swobody wyrażenia oświadczenia woli oraz co do zasady oświadczenie woli złożone dla pozoru charakteryzują się skutkiem w postaci nieważności bezwzględnej czynności prawnej.

Z kolei oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu oraz groźby dotknięte jest sankcją nieważności względnej. W tym miejscu należy wskazać, iż zgodnie z utrwalonym poglądem orzecznictwa oraz doktryny pod pojęciem wady oświadczenia woli rozumiemy nieprawidłowe funkcjonowanie mechanizmu woli lub niezgodności pomiędzy powzięciem woli a jej przejawem.

Zgodnie z treścią art. 82 Kodeksu cywilnego nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 14 marca 2014 r. (sygn. akt I ACa 1253/13) precyzuje, iż pod pojęciem przyczyn wyłączających świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli należy rozumieć nie tylko chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy, narkomanię i alkoholizm, ale również np. wysoką gorączkę, obłożną chorobę lub inne nawet przemijające zaburzenia czynności psychicznych.

Pojęcie stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli zostało szczegółowo doprecyzowane przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 23 stycznia 2014 r. (sygn. akt I ACa 795/13). Zgodnie ze wskazanym orzeczeniem stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Za wystarczające uznać należy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.

Zgodnie z treścią orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 sierpnia 2014 r. (sygn. akt ACa 1180/13) stan wyłączający swobodę należy rozumieć jako wykluczający możliwość podejmowania jakiejkolwiek samodzielnej decyzji lub inaczej jako sytuację wyłączającą możliwość swobodnego, nieskrępowanego wyboru zachowania.

Sankcja nieważności oświadczenia woli dotyczy również sytuacji, w której przedmiotowe oświadczenie zostało złożone drugiej stornie za jej zgodą dla pozoru. Pojęcie oświadczenia woli złożonego dla pozoru oznacza stan faktyczny, w którym przedmiotowe oświadczenie w ogóle nie ma wywołać skutków prawnych lub zmierza do wywołania skutków prawnych jednak innych niż te, które wynikają z treści danej czynności prawnej. Zgodnie z poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 grudnia 2014 r. (sygn. akt IACa 763/14) istnieją trzy niezbędne elementy, które muszą występować łącznie i składają się na czynność prawną pozorną: złożenie oświadczenia tylko dla pozoru, złożenie go drugiej stronie czynności oraz zgoda tej strony na dokonanie czynności dla pozoru. Należy podkreślić, iż osoba, która dopuszcza się podstępnego działania musi działać umyślnie w celu wywołania niezgodnego z prawdą obrazu rzeczywistości u osoby składającej oświadczenie woli. Ustawodawca przewidział jednak wyjątek w art. 83 § 2 Kodeksu cywilnego zgodnie, z którym pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

Zgodnie z dyspozycją art. 84 Kodeksu cywilnego na wypadek błędu co do treści czynności prawnej istnieje możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli. Ustawodawca wprowadził jednakże ograniczenie, albowiem skutecznie można powoływać się wyłącznie na tak zwany błąd istotny, czyli taki, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Powyższe ograniczenie nie znajduje zastosowania w sytuacji, w której zachodzi kwalifikowana postać błędu, wywołanego podstępnie przez drugą stronę czynności prawnej. Składający oświadczenie woli może się wtedy powoływać na błąd, który nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

Kolejnym przykładem wady jest złożenie oświadczenia woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej. Należy jednak zwrócić uwagę, iż skuteczne uchylenie się od skutków prawnych takiego oświadczenia woli jest możliwe wyłącznie jeżeli z okoliczności wynika, iż istniała uzasadniona faktyczna obawa, iż osobie składającej oświadczenie woli lub osobie trzeciej grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Oświadczenia woli złożone pod wpływem groźby lub błędu są dotknięte sankcją nieważności względnej, co oznacza iż może się na nią powoływać tylko ta osoba, która złożyła wadliwe oświadczenie woli natomiast sąd nie może uwzględnić sankcji nieważności z urzędu. Reasumując czynność prawna zawierająca wadliwe oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby lub błędu jest ważna dopóki nie nastąpi skuteczne uchylenie się od jego skutków prawnych.

W celu uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, należy złożyć w formie pisemnej tej osobie przedmiotowe oświadczenie. Należy również pamiętać, iż na podstawie art. 88 § 2 Kodeksu cywilnego uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli wygasa w razie błędu z upływem roku od dnia jego wykrycia, natomiast na wypadek groźby z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Tomasz Kosterka
CDO24 Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38

Informujemy, że powyższy artykuł nie jest opinią ani poradą prawną i nie może służyć jako ekspertyza przed sądem, urzędem czy osobą prywatną. Proszę pamiętać, że ze względu na długość opracowania artykuł dostarcza jedynie informacji ogólnych, które w konkretnym przypadku nie mogą zastąpić porady prawnej.

Proszę pamiętać, że osoby posiadające Ochronę Prawną CDO24 zawsze mogą zasięgnąć dodatkowych informacji w departamencie prawnym CDO24 pod numerem telefonu 801 003 138 (lub 32 44 57 822), który działa codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.30. Pozostałe osoby zainteresowane posiadaniem ochrony prawnej zapraszamy do zapoznania się z ofertą CDO24 na stronie internetowej www.cdo24.pl.

Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl. Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się Państwa pytania, będziemy zamieszczali w naszych artykułach.