Odrzucenie spadku

Często w praktyce dnia codziennego pojawia się zagadnienie spadków, w stosunku do których pojawiają się wątpliwości co do ich zawartości. W szczególności pojawiają się spadki po osobach, które pozostawiły po sobie liczne zobowiązania. Należy pamiętać, że wbrew powszechnej opinii jakoby pojęcie „spadek” miałoby oznaczać tylko dodatnie wartości majątkowe, w skład spadku wchodzą prawa i obowiązki zmarłego (art. 922 § 1 K.c.). Oznacza to, że zawartość masy spadkowej stanowią zarówno aktywa (wartości dodatnie), jak również pasywa (wartości ujemne – zobowiązania spadkodawcy). Często zdarza się jednak tak, że spadkodawca pozostawia po sobie wyłącznie zobowiązania, bez żadnych aktywów spadkowych.

Zgodnie z art. 1012 K.c. spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Istnieją zatem trzy możliwe „zachowania” spadkobiercy w stosunku do spadku. Przy czym oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku mogą być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku (za wyjątkiem osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych, osób, co do których istnieje podstawa do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osób prawnych – w ich przypadku brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza).

Konsekwencje zatem braku oświadczenia (milczenia) spadkobiercy w zakresie odrzucenia spadku (ewentualnie braku oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza) są bardzo poważne w skutkach. Ustawodawca wprowadził bowiem fikcję prawną, mianowicie brak oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w ustalonym terminie uznaje on za równoznaczny z prostym przyjęciem spadku. „Milczący” spadkobierca naraża się więc na konieczność zapłaty zobowiązań pozostawionych przez spadkodawcę, często powiększonych o kwotę odsetek. W takim przypadku spadkobierca ma jednak możliwość uchylić się od skutków prawnych braku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, czyli skutków prawnych niezachowania terminów określonych w art. 1015 § 1 K.c., o ile brak oświadczenia (milczenie spadkobiercy) spowodowany był błędem lub groźbą (art. 1019 § 2 K.c.). Konieczne jest jednak wykazanie należytej staranności przez spadkobiercę.

W tym miejscu przytoczyć można pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29.11.2012 r. (II CSK 172/12, LEX nr 1299156): poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo-skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku. W rezultacie, w przypadku „milczenia” spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule swojego powołania (najczęściej jest to data śmierci spadkodawcy), jedynie wyjątkowo, gdy pomimo dołożenia przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu składu masy spadkowej, nie wiedział on o długach spadkodawcy – możliwe jest uchylenie się przez niego od skutków błędu (milczenia), przy czym konieczne jest spełnienie kumulatywnie następujących warunków.

Mianowicie uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem, spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Złożenie przedmiotowego oświadczenia wymaga zatwierdzenia przez Sąd oraz oświadczenie musi zostać złożone w ciągu roku od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy przy groźbie.

Należy zwrócić uwagę, że w dn. 18.10.2015 r. wchodzi w życie ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw, która zmienia m.in. omówione wyżej zasady. Otóż, zgodnie ze znowelizowanym art. 1015 § 2 K.c. – brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 (wspomniany wyżej termin 6 miesięczny – dopisek własny) jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ustawodawca wyeliminował więc surowe dla spadkobierców domniemanie prostego przyjęcia spadku, w następstwie którego często dochodziło do przyjęcia „niechcianych spadków”, na rzecz – znacznie korzystniejszego dla spadkobierców – domniemania przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza (tj. z ograniczeniem odpowiedzialności za długi do wysokości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku).

Przepisów ww. ustawy, nie stosuje się jednak do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie ustawy. Trzeba więc każdorazowo brać pod uwagę datę śmierci spadkodawcy (czy nastąpiła ona przed 18.10.2015 r., czy też po tej dacie).

Łukasz Wocławek
CDO24 Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38

Informujemy, że powyższy artykuł nie jest opinią ani poradą prawną i nie może służyć jako ekspertyza przed sądem, urzędem czy osobą prywatną. Proszę pamiętać, że ze względu na długość opracowania artykuł dostarcza jedynie informacji ogólnych, które w konkretnym przypadku nie mogą zastąpić porady prawnej.

Proszę pamiętać, że osoby posiadające Ochronę Prawną CDO24 zawsze mogą zasięgnąć dodatkowych informacji w departamencie prawnym CDO24 pod numerem telefonu 801 003 138 (lub 32 44 57 822), który działa codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.30. Pozostałe osoby zainteresowane posiadaniem ochrony prawnej zapraszamy do zapoznania się z ofertą CDO24 na stronie internetowej www.cdo24.pl.

Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl. Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się Państwa pytania, będziemy zamieszczali w naszych artykułach.