Odpowiedzialność za strajk

W procedurze rozwiązywania sporów zbiorowych strajk jest ostatecznością. Strajk może być prowadzony dopiero po wyczerpaniu procedury przewidzianej w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, czyli po zakończeniu mediacji. W wyjątkowych sytuacjach można prowadzić strajk bez spełnienia odpowiednich wymagań proceduralnych, czyli przed zakończeniem mediacji.

Niestety ustawa nie przewiduje żadnego mechanizmu, który pozwoliłby na stwierdzenie, czy zostały zachowane wszelkie formalności niezbędne do przeprowadzenia legalnego, zgodnego z prawem strajku. Dlatego organizacje związkowe muszą przywiązywać szczególną uwagę do zachowania takich procedur jak np. przeprowadzenie i udokumentowanie referendum.

Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych wprowadza odpowiedzialność karną wobec osób, które w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją postępują wbrew przepisom ustawy. Odpowiedzialność ta dotyczy obu stron sporu zbiorowego, a więc zarówno osób po stronie związku zawodowego wszczynającego spór zbiorowy, jak i po stronie pracodawcy.

W przypadku związku zawodowego do działań sprzecznych z ustawą można zaliczyć:
– wszczęcie sporu zbiorowego bez zgłoszenia żądań pracodawcy,
– zamieszczenie w referendum strajkowym pytania, które nie jest objęte przedmiotem sporu,
– prowadzenie strajku wbrew procedurze określonej w ustawie – np. bez przeprowadzenia referendum, bez 5 dniowego uprzedzenia pracodawcy,
– wszczęcie nielegalnego strajku ostrzegawczego lub solidarnościowego,
– prowadzenie akcji protestacyjnej niezgodnie z przepisami ustawy.

Uważa się, że ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych przyznaje ochronę podobną do immunitetu w zakresie odpowiedzialności karnej, cywilnej i pracowniczej wyłącznie organizatorom legalnego strajku. Ustawa nie reguluje w ogóle odpowiedzialności innych uczestników strajku oraz pracowników, którzy udziału w strajku nie wzięli. Odpowiedzialność ta będzie wynikała z innych aktów prawnych, w szczególności: w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej z przepisów kodeksu cywilnego, w zakresie odpowiedzialności karnej z przepisów kodeksu karnego, a w zakresie odpowiedzialności pracowniczej z przepisów Kodeksu pracy. Dlatego trzeba odróżnić odpowiedzialność organizatorów od odpowiedzialności zwykłych uczestników.

Jak już wskazano, organizatorzy odpowiadają za kierowanie strajkiem nielegalnym. Pod pojęciem organizatorów strajku rozumie się osoby faktycznie kierujące strajkiem, więc mogą to być zarówno członkowie związków zawodowych, jak i członkowie nieformalnych organizacji strajkowych powołanych przez pracowników. Nie muszą to być jedynie członkowie władz statutowych związku.

Jeżeli strajkiem kieruje zespół ludzi, każdy z nich ponosi odpowiedzialność indywidualnie, w zależności od stopnia winy. Odpowiedzialności karnej nie ponoszą organizatorzy strajku, którzy z przyczyn niezależnych od siebie faktycznie stracili nad nim kontrolę. Odpowiedzialności karnej nie ponoszą także szeregowi pracownicy biorący jedynie bierny udział w strajku. Należy pamiętać o tym, że bez względu na to, czy strajk jest legalny czy nie, odpowiedzialność ponoszą wszyscy uczestnicy strajku, którzy naruszają przepisy prawa karnego, czyli popełniają przestępstwa tam opisane, np. dokonują pobicia, zniszczenia mienia, znieważenia itp.

Odpowiedzialność karną można ponieść np. w sytuacji prowadzenia strajku bez zgłoszenia żądań lub zakończenia mediacji, bez przeprowadzenia referendum lub niezgodnie z jego wynikiem czy podjęcia strajku na stanowiskach pracy, urządzeniach i instalacjach, na których zaniechanie pracy zagraża życiu i zdrowiu ludzkiemu lub bezpieczeństwu państwa, itp.

UWAGA: Przygotowanie do nielegalnego strajku nie jest karalne. Karalne jest jedynie kierowanie takim strajkiem.

Niekiedy związek ogłasza tak zwane pogotowie strajkowe. Takie ogłoszenie nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Pogotowie nie jest etapem prowadzenia sporu zbiorowego i ustawa o nim w ogóle nie wspomina.

Należy pamiętać, że zgodnie z art. 303 i 304 k.k., jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa będącego wynikiem (skutkiem) strajku, pracodawca ma obowiązek poinformować o tym organa ścigania. Jeśli jednak pracodawca tego nie uczyni, nie poniesie żadnych konsekwencji.

Odpowiedzialność pracownicza
Udział w strajku legalnym nie stanowi naruszenia obowiązków pracowniczych. Zatem pracodawca może zastosować sankcje przewidziane w Kodeksie pracy, ale tylko wtedy jeśli pracownik brał udział w strajku nielegalnym. Ponadto pracodawca musi udowodnić pracownikowi winę. Może się okazać, że pracownik brał udział w strajku, ale nie mógł ocenić, czy strajk był legalny (zazwyczaj załoga czerpie takie informacje od przedstawicieli związków zawodowych prowadzących spór zbiorowy).

Pracownik za udział w nielegalnym strajku może ponieść odpowiedzialność porządkową. Pracodawca może także rozwiązać z takim pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia. Udział w nielegalnym strajku może także spowodować konksekwencje przewidziane wewnętrznymi regulacjami, np. układem zbiorowym pracy. Udziału w strajku nielegalnym nie wlicza się do stażu pracy, dlatego pracownik może mieć przesunięcie (opóźnienie) w uzyskaniu prawa do pierwszego urlopu.

Odpowiedzialność mogą ponieść nie tylko działacze strajkowi, ale także pracownicy biorący bierny (nieaktywny) udział w strajku nielegalnym. W przypadku tych osób sąd będzie badał, czy mieli on oni pełną świadomość bezprawności swojego postępowania i pomimo otrzymywanych ostrzeżeń i wezwań do zaniechania dalszego udziału w strajku kontynuowali go.

UWAGA: Zawarcie porozumienia z pracodawcą nie powoduje, że nielegalny strajk będzie traktowany jak strajk legalny.
Jeżeli strajk zorganizowały organy związku (zakładowej organizacji związkowej) to może zostać pozwany cały związek lub zakładowa organizacja związkowa będąca częścią struktury danego związku. Mogą być również pozwane łącznie, w ramach odpowiedzialności solidarnej (zob. pkt 5 komentarza), wszystkie (lub niektóre) organizacje związkowe proklamujące i organizujące strajk.

W razie odpowiedzialności cywilnej, odpowiedzialność ta będzie zachodziła, jeśli pracodawca wykaże związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a strajkiem lub akcją protestacyjną. Odpowiedzialność organizatorów w takiej sytuacji jest pełna, czyli za całą szkodę. Natomiast uczestnik strajku, czyli zwykły pracownik, ponosi odpowiedzialność za szkody
powstałe w trakcie strajku na zasadach Kodeksu pracy.

Wobec powyższego należy podkreślić, że odpowiedzialność za udział w strajku ponosi się w razie udziału w strajku nielegalnym. Dlatego w interesie organizacji związkowych leży zabezpieczenie strajku od strony prawnej tak, aby w ewentualnym procesie organizacje te mogły wykazać, że strajk był prowadzony zgodnie z przepisami ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.

Małgorzata Karolczyk-Pundyk
Forum Pokrzywdzonych Przez Państwo
tel. (+48) 781 729 460
www.forumpokrzywdzonych.pl