Odpowiedzialność pracodawcy za bezpieczeństwo pracownika
Zgodnie z art. 94 pkt.4 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany w szczególności zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest konstytucyjnym obowiązkiem pracodawcy (art. 66 ust. 1 Konstytucji RP), a także stanowi podstawową zasadę prawa pracy (art. 15 Kodeksu pracy), rozwiniętą szczegółowo w art. 207-237 Kodeksu pracy. Art.15 stanowi natomiast, iż pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Zakresowo obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy obejmuje przestrzeganie nie tylko ogólnie obowiązujących norm odnoszących się do bhp, lecz także indywidualnych przeciwwskazań związanych ze stanem zdrowia lub osobniczymi skłonnościami pracownika. Ponadto, jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 grudnia 1980 roku (I PR 87/80), obowiązek pracodawcy wynikający z unormowania zawartego w art. 94 pkt 4, a także w art. 15 Kodeksu pracy – podniesiony do rangi podstawowej zasady prawa pracy – ma niewątpliwie na celu zapewnienie pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Oznacza to, że pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia pracownikowi faktycznego bezpieczeństwa, a nie tylko realizacji obowiązków wynikających z przepisów powszechnie obowiązujących. W uzasadnieniu przywołanego orzeczenia Sądu Najwyższego, ten stwierdził, że specyficzne warunki pracy uzasadniają konieczność zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków ich pracy. Realizacja tego obowiązku powinna stanowić nieodłączny element działalności zakładu pracy. Łączy się z tym zazwyczaj wyposażenie pracowników w sprzęt ochronny osobisty.
Warunki pracy oznaczają sytuację, w jakiej odbywa się proces pracy zarówno na terenie zakładu pracy, jak i poza nim, jeśli pracodawca może mieć wpływ na wykonywanie pracy przez pracownika w innym miejscu niż jego stałe miejsce pracy. Pracodawca obowiązany jest więc zapewnić pracownikowi warunki bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy m.in. w okresie „delegacji pracowniczej”. Przez bezpieczne warunki pracy rozumie się tu sytuację, w której nie istnieje zagrożenie takich dóbr osobistych pracownika, jak życie, zdrowie i spokój psychiczny.
Treścią obowiązku pracodawcy jest według art. 15 zapewnienie pracownikom wspomnianych warunków. Według słownika języka polskiego „zapewnienie” polega na zagwarantowaniu czegoś, na uczynieniu czegoś pewnym. W znaczeniu omawianego przepisu zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oznacza użycie wszystkich koniecznych środków prawnych, technicznych i ekonomicznych, jakie służą ochronie życia i zdrowia pracownika w środowisku pracy.
Pracodawca nie może zapewnić w pełni bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownikom, którzy wykonują pracę z natury niebezpieczną (np. ratowników w górnictwie) lub szkodliwą dla zdrowia. Jest jednak obowiązany zapewnić im możliwie najbardziej dogodne warunki wykonywania tej pracy, zmniejszające do minimum ryzyko utraty życia lub uszczerbku na zdrowiu.
Piotr Kisiel, prawnik Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego NSZZ Solidarność