Obowiązek alimentacyjny cz. 1
Kwestią zgoła naturalną oraz oczywistą jest, iż członkowie rodziny powinni wspomagać się w staraniach w utrzymaniu utworzonego przez wspólnotę rodzinną gospodarstwa domowego, każdy według swoich możliwości własną pracą, ale też i finansowo. Powyższa norma społeczna znalazła swoje odzwierciedlenie w art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej jako: kro) który to stanowi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Powyższy obowiązek posiada również swoją hierarchię oraz gradację, gdyż w myśl art. 129 kro – obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Oznacza to, iż w pierwszej kolejności do świadczeń alimentacyjnych będą członkowie rodziny plasujący się niżej gałęzi naszego drzewa genealogicznego (dzieci, wnuki, prawnuki), a dopiero kiedy spełnienie przez nich obowiązku alimentacyjnego stanie się niemożliwe (z uwagi na kwestie finansowe bądź po prostu na brak zstępnych w rodzinie), aktualizuje się obowiązek alimentacyjny członków rodziny plasujących się powyżej naszej gałęzi drzewa genealogicznego (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie). W myśl § 2 wyżej zacytowanego artykułu, jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (np. w pierwszej kolejności rodzice potem dziadkowie). Jeżeli jest kilka osób spokrewnionych w tym samym stopniu, wówczas obowiązek alimentacyjny może ulec rozłożeniu na części równe, odpowiadające możliwościom zarobkowym i majątkowym kilku zobowiązanych.
Jeżeli już wiemy do kogo możemy zwrócić się o dostarczanie środków utrzymania (alimenty), wówczas warto wiedzieć, w jaki sposób jest określana wysokość świadczenia alimentacyjnego. Tu z odpowiedzią zdawać by się mogło dość lakoniczną, przychodzi art. 135 kro, który wymienia dwie przesłanki określające wysokość alimentów, a więc są to usprawiedliwione potrzeby uprawnionego i zarazem zdolności zarobkowe oraz majątkowe zobowiązanego.
Co z tego wynika? Mianowicie alimenty nie mogą stanowić źródła zarobkowania dla osoby, która się o nie ubiega, a jedynie służyć mają spełnieniu jego usprawiedliwionych potrzeb. W orzecznictwie sądów powszechnych za usprawiedliwione potrzeby uprawnionego uznaje się potrzeby dotyczące środków utrzymania, (ale również i wychowania). Potrzeby utrzymania mają w tym wypadku charakter stricte konsumpcyjny, takich jak zapewnienie mieszkania, wyżywienia, odzieży, leczenia, pielęgnacji w chorobie itp. W odniesieniu do dziecka chodzi nie tylko o środki materialne, lecz również brany jest pod uwagę jego rozwój fizyczny i umysłowy oraz przygotowanie go do samodzielnego życia w społeczeństwie (nie rzadko również specjalne zdolności dziecka).
Druga przesłanka – możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego – jest równie ważna jak i pierwsza, i wspólnie tworzą one całokształt okoliczności, na jakich podstawie wyrokujący sąd orzeknie o wysokości alimentów. Główną determinantą przy ocenie możliwości zarobkowych zobowiązanego będzie uzyskiwane przez niego wynagrodzenie obliczane zgodnie z zasadami Kodeksu pracy, a więc również z uzupełniającymi je składnikami, jak premie oraz różnego rodzaju dodatki do płac (trzynasta pensja, nagrody). Gdy wysokość zarobków za dane okresy rozliczeniowe jest zmienna, wówczas miarodajną będzie przeciętna zarobków z dłuższego czasu (najczęściej za dany rok). Ponadto inne tytuły na podstawie których zobowiązany uzyskuje środki finansowe będą świadczyć o jego możliwościach zarobkowych, a to emerytura, renta inwalidzka, renta odszkodowawcza, zasiłki z ubezpieczenia społecznego za czas niemożności pełnienia pracy, stypendia dochody z innych źródeł, jak umowa o dzieło, umowa zlecenia lub inne umowy o świadczenie usług.
Termin „możliwości zarobkowe” wskazuje, iż nie tylko realnie uzyskiwane dochody będą miały wpływ na wysokość świadczenia alimentacyjnego, ale również potencjał zobowiązanego do ich pozyskania. Oznacza to, iż z uwagi na całokształt predyspozycji zarobkowych, osoby od której dochodzone są alimenty (wykształcenie, doświadczenie, prestiż zawodowy, kontakty biznesowe) okaże się, iż nie wykorzystuje ona w pełni swoich możliwości zarobkowych – to wówczas okoliczność ta nie będzie miała wpływu na wysokość zasądzanych od niej alimentów. Tytułem przykładu, gdy osoba zarabiająca pięć tysięcy złotych celowo zmienia stanowisko na mniej dochodowe, w wyniku czego jej dochody obniżają się do trzech tysięcy – wówczas sąd wyrokując o wysokości świadczenia alimentacyjnego weźmie pod uwagę okoliczność, iż osoba zobowiązana jest w stanie zarobkować do kwoty pięciu tysięcy złotych i na tej podstawie orzeknie o wysokości świadczenia (pomijając okoliczność, iż na obecną chwilę zobowiązany zarabia trzy tysiące złotych) biorąc pod uwagę uzasadnione potrzeby osoby uprawnionej.
Rutyna życia codziennego często kształtuje taki układ sytuacyjny, iż pewne osoby dostarczają środków utrzymania, pomimo iż w świetle wyżej przytoczonych przepisów nie byłyby do tego zobowiązane (zwyczajowo łożą na czyjeś utrzymanie). Bywa też tak, iż uzyskanie na czas zrealizowania konkretnej potrzeby, świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Wówczas osoba dostarczająca środków utrzymanie innej osobie pomimo, iż nie jest do tego zobowiązana, może żądać ich zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić (roszczenie regresowe z art. 140 kro). Osoba której przysługuje roszczenie regresowe może swoim roszczeniem swobodnie dysponować. Oznacza to, że może je przenieść na inną osobę, zrzec się jego dochodzenia itp. Co więcej przechodzi ono na spadkobierców osoby uprawnionej do regresu. Należy jednak pamiętać, iż jak każde roszczenie ulega ono przedawnieniu. W przypadku roszczenia regresowego z tytułu dostarczania drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązanym – ulega ono przedawnieniu z upływem trzech lat. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia spełnienia na rzecz uprawnionego do alimentacji świadczenia przez osobę, której przysługuje roszczenie regresowe.
Na marginesie, warto wskazać, iż jak to w każdym procesie sądowym i w sprawie o zasądzenie alimentów, sąd zaistnienie przesłanek uzasadniających przyznanie alimentów (bądź ich obniżenie) będzie badał poprzez stosowne postępowanie dowodowe. Tak odpowiednio, na okoliczność uzasadnionych potrzeb uprawnionego warto przygotować dokumenty świadczące o ich poniesieniu (faktury za przedszkole, szkołę, lekarstwa, bilety za dojazd do szkoły, itp.) jak i również przez ich poniesienie przez osobę do tego nie zobowiązaną, na okoliczność udowodnienia wysokości roszczenia regresowego.
Mateusz Widenka
CDO24 Centrum Ochrony Prawnej
Infolinia: 801 00 31 38
Informujemy, że powyższy artykuł nie jest opinią ani poradą prawną i nie może służyć jako ekspertyza przed sądem, urzędem czy osobą prywatną. Proszę pamiętać, że ze względu na długość opracowania artykuł dostarcza jedynie informacji ogólnych, które w konkretnym przypadku nie mogą zastąpić porady prawnej.
Proszę pamiętać, że osoby posiadające Ochronę Prawną CDO24 zawsze mogą zasięgnąć dodatkowych informacji w departamencie prawnym CDO24 pod numerem telefonu 801 003 138 (lub 32 44 57 822), który działa codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.30. Pozostałe osoby zainteresowane posiadaniem ochrony prawnej zapraszamy do zapoznania się z ofertą CDO24 na stronie internetowej www.cdo24.pl.
Masz pytanie do prawnika? Napisz do nas: gazeta@cdo24.pl. Odpowiedzi na najciekawsze i najczęściej pojawiające się Państwa pytania, będziemy zamieszczali w naszych artykułach.